Nasıl bir merkez bankası dijital parası?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

PSM DERGİSİ

Kimine göre küreselcilerin bir oyunu, kimine göre hükümetlerin kayıt dışı ekonomiyi azaltıp daha fazla vergi alabilmek adına yaptığı hamleler…

Elbette her yeniliğin getirdiği kolaylıklar kadar riskler, tehditler de olacaktır. Ancak sonuçta biz küreselleşmenin de nakitsiz bir dünyanın da insanların hayrına olacağına inanıyoruz, öyle olmasını istiyoruz.

TCMB çok kararlı görünüyor

TCMB’nin (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası), 29 Aralık’ta bir basın duyurusuyla ilk faz çalışmaları kapsamında Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki ödeme işlemlerinin başarıyla yapıldığını açıkladı. TCMB ve diğer teknoloji paydaşlarıyla yürütülen bu dar kapsamlı ve kapalı devre pilot uygulama testlerine bu yılın ilk çeyreğinde de devam edileceği belirtilmişti. Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu’nun 2023 boyuncu seçili bankalar ve finansal teknoloji firmalarının katılımlarıyla genişletileceği, daha geniş katılımlı pilot testlerin yapılacağı ileri fazlara geçileceği de duyuruda yer almıştı…

Merkez bankası dijital paralarını ve TCMB öncülüğünde yürütülen çalışmaları, konunun ilgilisi ve uzmanı üç isimle masaya yatırdık.

FinTek’lerin çatı örgütü Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği Başkanı Ufuk Bilgetekin, sektör olarak bu konuda üstlenebilecekleri role vurgu yaptı.

“Nakitsiz toplum” deyince Türkiye’de ilk akla gelen isimlerden biri olan Dr. Soner Canko, kullanılacak teknoloji ve güvenlik altyapısının yanı sıra oluşturulacak ekosistemin kurgusuna dikkat çekti.

Ş. Elif Kocaoğlu Ulbrich, hukukçu kimliğinin yanı sıra Avrupa Ödemeler Konseyi de dahil önemli yurt dışı deneyimleri, blokzinciri teknolojisine hakimiyeti ve bu konudaki çalışmalarıyla önemli bir perspektif sunmaya çalıştı.

Ayrıca, CBDC konusundaki güncel gelişmelerin kısa bir özetinin yanı sıra yurt içi ve yurt dışında CBDC ile ilgili olumlu olumsuz değerlendirmelere de spotlar halinde yer verdik…

Ufuk Bilgetekin
TÖDEB Yönetim Kurulu Başkanı

“Nakitsiz toplum hedefi ve dijital ödemelerin yaygınlaşması açısından milat olacak”

Öncelikle Dijital Türk Lirası projesinin birinci faz çalışmaları kapsamındaki Dijital TL Ağı üzerindeki ilk ödeme işlemlerinin başarılı bir şekilde yapılmasından sektörümüz adına oldukça mutlu ve heyecanlı olduğumuzu ifade etmek isterim. Teknoloji paydaşlarıyla yürütülen pilot uygulamalar kapalı devre olarak devam ediyor. Test aşamasının sona erip uygulamaya geçilmesinin “nakitsiz toplum” hedefine ulaşılması ve dijital ödemelerin yaygınlaşması açısından milat olacağı kuşkusuz. Dijital TL kullanımının yaygınlaşmasıyla finansal işlemlerdeki maliyetlerinin azalacağı, işlem hızı ve güvenliğinin artacağı açıktır. Kayıt dışı ekonomi de azalacaktır.
Dijital TL’nin TCMB tarafından üretilmesi, yönetilmesi ve denetlenmesi güvenilirlik yönündeki endişeleri ortadan kaldırıyor. Bu sebeple ve toplumumuzun dijital teknoloji kullanım alışkanlıkları göz önünde bulundurulduğunda, etkili bir yaygınlaştırma ve tanıtım çalışmalarıyla ülkemizde dijital paranın finansal işlemlerde kullanım oranının bir hayli yüksek olacağını öngörüyoruz.

Üye kuruluşlarımız bu alanda yeni ürün ve projeleri hayata geçirebilecek güçlü potansiyele sahip. Yürütülecek iş birlikleriyle Dijital TL kullanımın tabana yayılması noktasında üyelerimiz sahip oldukları inovatif yetenekleriyle önemli roller üstlenebilir. Sektörümüz için yeni bir hareket alanı olacak Dijital TL’nin, finansal teknolojilere son derece olumlu katkı yapmasını bekliyoruz.

Kurumsal güvenceyle kullanıcı memnuniyetinin eşleşmesi önemli

Toplumun teknoloji kullanımı ve dijital varlıklara ilgisi günümüzde çok yüksek düzeylere çıktı. Ancak bu alandaki kurumsal boşluk nedeniyle dolandırıcılık, terörün finansmanı, kayıt dışılık gibi konularda hem son kullanıcı hem de otoriteler çeşitli sorunlar yaşıyor. Diğer taraftan, geleneksel ödeme yöntemleri günümüzde zaman alıcı ve maliyetli olabiliyor. Bu sorunların önüne geçmek isteyen ülkelerin merkez bankaları, teknolojiyle uyumlu dijital para gibi yenilikçi modellerle çalışmalar yürüterek kurumsal güvenceyi kullanıcı memnuniyetiyle eşleştirmeye çalışıyor.

Bugün birçok ülke, ulusal dijital para birimini faaliyete geçirmek için araştırma geliştirme çalışmaları yürütüyor. Bu alanda Çin’in öncül bir rol oynadığını söyleyebiliriz. Euro bölgesinde Avrupa Birliği tarafından banknotların elektronik versiyonu olacak dijital Euro üzerine aktif çalışmalar yürütülüyor. Avustralya, Malezya, Singapur ve Güney Afrika merkez bankaları ise merkezi dijital paranın sınır ötesi ödemelerde kullanımı için çeşitli testlere devam ediyor.

“Dijital TL ile yakında tanışabiliriz”

CBDC’lerin kripto paralardan en önemli farkı güvenlikle ilgili. Bildiğiniz gibi kripto paralardaki merkeziyetsizlik durumu, güvenlik konularında kullanıcı tarafında şüphe yaratıyor. CBDC’lerse merkezi otoritenin himayesinde yönetilmesi ve o ülkenin resmi para birimi olarak kabul edilmesiyle endişeleri gideriyor.

Diğer fark ise istikrar. Kripto para birimlerinde sıkça görülen dalgalanmalar, CBDC tarafında makul seviyede. Tüm bu etkenlerle CBDC’ler daha güvenli ve istikrarlı yeni bir dijital para birimi olarak öne çıkıyor.

CBDC’lerin uygulamaya geçmesiyle günlük finansal teknoloji alanında da pek çok olumlu değişiklik bekleniyor. Örneğin, daha hızlı ve ucuz para transferi mümkün olabilecek. Ayrıca, bu yöntemle finansal hizmetlere erişimde dezavantajlı durumda olan kesimlere kolaylık sunulabilecek.

TCMB’nin çalışmaları göz önünde bulundurulduğunda, test aşamaları ve mevzuat düzenlemeleri sonrası Dijital TL’nin yakın vadede uygulamaya geçmesini bekliyoruz.

Dijital TL için ödeme hizmet sağlayıcıları, finansal kuruluşlar, FinTek şirketleri ve diğer ekonomik paydaşların yer aldığı çok taraflı bir ekosistemin sürece dahil olmasıyla bu alandaki çalışmalar hızlanacaktır. Aynı zamanda uluslararası kullanım için uygun standart ve protokollerin de ele alınması gerekiyor.

TÖDEB olarak üye kuruluşlarımızla birlikte Dijital TL’nin tüm topluma yönelik yaygınlaştırılması, aktif kullanımın sağlanması ve inovatif ürünlerin geliştirilmesi konusunda gerekli desteği sağlamaya hazırız.

Ş. Elif Kocaoğlu Ulbrich
FinTek ve LegalTech Danışmanı, Yazar

“BigTech şirketlerinin stablecoin hamlesi süreci hızlandırdı”

Avrupa’da ve Amerika’da kamusal inovasyon genelde “etkiye tepki” şeklinde gelişiyor. Tıpkı PSD regülasyonunun PayPal’ın Avrupa rekabet dengelerini tehdit etmesi üzerine geliştirilmesi gibi CBDC projelerinin de BigTech şirketlerinin sabit kripto para (stablecoin) projelerini ilan etmesi sonrası kamuoyuna açıklanması bir tesadüf değil.

Aslında kamu otoriteleri ve finansal kuruluşların yetki alanlarını ve piyasa rekabetini korumak için başlattığı bu projenin zamanla çok daha farklı imkanlar sunduğu anlaşıldı. Yine de CBDC projelerinde problem ve çözüm denklemine tam tersinden yaklaşılması (çözüm ve problem) sebebiyle halen proje kullanım amacı (use case) konusu netleştirilmeye çalışılıyor.

“Dijital Euro’nun örnek alınmasında yarar var”

İlk bakışta teknik olarak CBDC’ler ile kripto varlıklar arasında çok bir fark yok. Altyapı ve kullanım amacı açısından bakıldığında ise fazlaca fark var. Kripto varlıkların 2008 krizi sonrası zayıflayan güven sebebiyle bireysel kullanım, yatırım ve finansal anonimlik amaçlarıyla yaratıldığını biliyoruz. Merkez bankası dijital paraları ise benzer ürünlerin merkezi bir altyapı üzerinde geliştirilmesi, denetlenebilmesi ve bu altyapı üzerinden kolayca yeni finansal ürün geliştirilmesi amaçları taşıyor. Kripto varlıklar kamuya açık ağlar üzerinden çalışırken merkez bankası dijital parası özel ağlar üzerine kuruluyor.

Merkez bankası dijital parasının tedavüle girmesiyle son kullanıcının ilk bakışta hayatında büyük bir değişiklik beklenmiyor. Ancak yeni ödeme inovasyonların piyasaya çıkarılması açısından büyük bir kilometre taşı olacak. CBDC’lerin hedeflendiği gibi ödeme maliyetlerini azaltması durumunda uygulamalar son kullanıcının ödeme deneyimlerini doğrudan etkileyecek.
AB’deki Dijital Euro projesi için hedef 2025 olsa da uzmanlar bu sürecin beklenenden uzun süreceği kanaatinde. Dijital TL projesinin de benzer bir zaman akışı izlemesi ve AB’nin öğrenimlerinden faydalanması faydalı olacaktır.

“Vatandaşlar ve uzmanlar da sürece dahil edilmeli”

CDBC projelerinin ödemeler, girişim ve finansal inovasyon alanlarında piyasalara olumlu katkı potansiyeli yüksek. Ancak bunun için CBDC projelerinin önündeki engellerin aşılması gerekiyor. Bu engellerden ilki, projenin yerel ekosistem için kullanım amacı (use case) konusunun netleştirilmesi. İkincisi ise paydaşlar arasında bir iletişim ve karşılıklı çalışabilirlik (interoperability) sistemi yaratılması.

Her iki konuda da bu alanda pilot proje yapan ülkelerin genelinde bir eksiklik olduğunu gözlemliyoruz. Proje hızı öne çıkarılarak kritik unsurlar sorgulanmaksızın pilot projelerin kullanıma açıldığı maalesef küresel bir gerçek. Bu yaklaşım kısa vadede projeyi ayağa kaldırmak için mantıklı olsa da uzun vadede aksaklık yaratması muhtemel. Bu sorunun AB gibi çok taraflı yapılarda daha da baskın olduğunu görüyoruz. Bu sebeple TCMB’nin de bu sürece ve regülasyon tartışmalarına sadece seçili bankaları değil vatandaşlar ve uzmanlar dahil ilgilenen tüm paydaşları katmasında yarar var. Başından itibaren projenin amaç ve sürecini kullanıcılarla paylaşması, tüm paydaşların yükünü azaltacaktır. Pilot proje tartışmalarına katılan finansal şirketlerin genişlemesiyle AB’de açık bankacılık uyum döneminde yaşanan teknoloji adaptasyon sorunları engellenebilir. Tüketicilerin de deneme sürecinin bir parçası olması ve projenin önemini anlaması sonra uygulamaların yaygınlaştırılması için önemli olacaktır. Yine diğer pilot proje ülkeleriyle iletişim içerisinde olmanın öğrenimlerin paylaşılması açısından elzem olduğunu düşünüyorum.

Dr. Soner Canko
SC Yönetim Danışmanlık Kurucusu

“En kritik konu teknoloji seçimi ve güvenlik”

2008 yılındaki küresel finans krizi sonrasında oluşan güven kayıplarıyla gündeme gelen merkeziyetsiz kripto paralar ile paranın tarihinde yeni bir dönem başlamış oldu. Merkeziyetsiz kripto paraların gelişimi süresinde yeni dijital varlıklar sürece eklenirken bunlardan biri de CBDC oldu. Bugün dünya genelinde 119 ülke merkez bankası bu konuyu gündemine almış durumda. 11 ülkede kullanım başlarken, 11 ülke de pilot projelerini uygulamaya başladı.

Merkez bankası dijital paraları blokzincir teknolojileri üzerine kurgulanan, dağıtık veri tabanlarına kaydedilen, mobil cüzdanlarla entegre uygulamalar olmakla birlikte, her ülkenin merkez bankası tarafından kurulan, yönetilen ve ülkelerin resmi para birimine eş değer yansıtma söz konusu. Nakit dışı ödemelerin dünya genelinde yaygınlaşmasıyla başlayan akımın CBDC ile daha da hızlanması ve son yıllardan giderek genişleyen finansal sektörün kapsama alanının daha da yaygınlaşmasını bekleniyor.

Türkiye’de Dijital TL kullanımına dair uzun vadeli bir takvim yayınlanması ve daha geniş katılımlı test, pilot çalışmalar yapılması tüm taraflar için faydalı olacaktır. Bu konuda en kritik konulardan biri teknoloji seçimi, 7×24 sürekliliği olan ve siber güvenlik açısından güven veren bir teknoloji seçimi hayati derecede önemli.

“Küresel sisteme dahil olamayan uygulamanın başarısı çok sınırlı kalır”

CBDC projelerinde iş birliklerinin geniş ve paydaşların yaygın olması da başarılı sonuçlara ulaşmak için başlıca kriterler arasında. Bu kapsamda her ülkenin kendi içinde yeni bir ekosistem kurgulanması ve tüm tarafların davet edilmesinde yarar var.

Elbette uluslararası geçerlilik, transfer ve dönüşüm konuları da çok önemli. Küresel para sistemine dahil olmayan yerel bir uygulamanın başarısı çok sınırlı kalacaktır. Bu nedenle G20, OECD, BIS, SWIFT gibi uluslararası kuruluşlarla birlikte yürütülen çalışmalar çok faydalı olacaktır.

GÜNCEL CBDC HABERLERİ

* Japonya Merkez Bankası (BoJ), nisan ayında “dijital yen” olarak bilinen merkez bankası dijital para birimi için pilot program başlatılacağını açıkladı. Teknik fizibilite test edildikten sonra olası sosyal uygulama durumunda bir CBDC ekosistemi tasarlamak için teknoloji ve operasyon açısından özel işletmelerin beceri ve sezgilerinden yararlanılacağı açıklandı.
* Hindistan Merkez Bankası (RBI), CBDC projeleri geliştirmek üzere Birleşik Arap Emirlikleri Merkez Bankası ile iş birliği başlattı. Anlaşma uyarınca merkez bankaları, başta CBDC’ler olmak üzere çeşitli FinTek alanlarında iş birliği yapacak. CBDC çalışmalarının her iki merkez bankası arasında çalışabilirliği de keşfedilecek. Hatırlanacağı gibi Hindistan, “dijital rupi” için çalışmalara geçen yılın son aylarında başlamıştı.
* Ukrayna Ulusal Bankası, Ukrayna Grivnası’nın kripto varlık alışverişi, ihraç ve diğer işlemleri kolaylaştırabilmesi için merkez bankası dijital para birimlerini araştırıyor. Bu konuda bankalar, bankacılık dışı finans kurumları ve kripto piyasası temsilcileriyle görüşülüyor.
* Fransa ve Lüksemburg, tokenize edilmiş finansal piyasalardaki bir dizi denemenin sonuncusu olarak 100 milyon Euro değerinde CBDC kullandı. Fransa Merkez Bankası, sonuçları şöyle yorumladı: “Bu çalışma, dijital varlıkların Euro bölgesinden tek bir günde nasıl yayınlanabileceğini, dağıtılabileceğini ve düzenlenebileceğini gösterdi. İyi tasarlanmış bir CBDC, Avrupa’da güvenli bir tokenize edilmiş finansal varlık alanının geliştirilmesinde kritik rol oynayabilir.”
* İsviçre merkezli kripto bankası SEBA, Hong Kong’da ofis açtı. Hong Kong yönetimi, kısa süre önce rakibi Singapur’un daha sıkı düzenlemelere yönelmesiyle yeniden bir kripto merkezi olma planlarını açıklamıştı.
* İspanya Merkez Bankası, CBDC’leri yakın takibe aldı. Banka, fon hareketlerini simüle etmeyi, finansal varlıkların tasfiyesini denemeyi, CBDC’nin faydalarını ve dezavantajlarını analiz etmeyi amaçlayan programla üç ana alana odaklanacak.
* Avustralya Merkez Bankası, 31 Mart itibarıyla CBDC canlı pilot çalışması başlattı. Mayıs ayında sona erecek çalışmayla ilgili bulgu ve analizler 30 Haziran’da kamuoyuna duyurulacak.
* Suudi Arabistan Merkez Bankası, CBDC için bir test programı başlattı. Öncelikli amacın ülkenin ve dünyanın bu yeni ödeme sistemine olan uyumluluğunun araştırılması olduğu açıklandı.
* Pilot uygulama başlatan Brezilya Merkez Bankası, CBDC’yi öncelikle yerel işletmelerin büyümesine yardımcı olmak amacıyla tasarlandığını açıkladı. Banka, bir yandan da kripto varlıkları çevreleyen düzenlemeleri sıkılaştırmak istiyor.